Samarqand sammiti: “Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi” muloqoti O‘zbekistonga nima beradi?
Ayni kunlarda dunyo davlatlari, xalqaro tashkilot va yetakchi ekspertlar hamda nufuzli ommaviy axborot vositalari nigohi Oʻzbekistonga qaratilgan. Sababi, aprel oyining dastlabki oʻn kunligida Markaziy Osiyo xususan, Oʻzbekiston uchun xalqaro siyosiy maydonda muhim burilish nuqtasiga aylanuvchi bir qator nufuzli sammit va forumlar oʻtkaziladi.
Ana shulardan biri bu — 3-4-aprel kunlari Samarqand shahrida boʻlib oʻtadigan “Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi” birinchi sammitidir. Ushbu sammit Oʻzbekiston uchun nafaqat muhim siyosiy voqea, balki amaliy imkoniyatlar manbai hamdir.
Jumladan, tadbirning aynan Samarqandda oʻtkazilishi Oʻzbekistonning xalqaro imiji va nufuzini oshiradi. Xususan, Sammitga mezbonlik Oʻzbekistonning mintaqadagi yetakchi davlat sifatidagi oʻrnini mustahkamlaydi. Mamlakat tashqi siyosatining ochiq, pragmatik va muloqotga tayyor ekanini koʻrsatadi.
Qolaversa, Yevropa Ittifoqi kabi xalqaro siyosiy va iqtisodiy kuchlar bilan muloqotda teng huquqli sherik sifatida ishtirok etish Oʻzbekistonning diplomatik salohiyatini mustahkamlaydi. Bu bilan mamlakat oʻzini mintaqadagi yetakchi kuch sifatida koʻrsata oladi, bu esa keyingi xalqaro muzokaralarda siyosiy manevr imkoniyatlarini kengaytiradi.
Shu bois, Samarqandda oʻtadigan “Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi” birinchi sammiti xalqaro munosabatlar tizimida muhim voqea sifatida baholanmoqda. U nafaqat ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlaydi, balki mintaqaviy barqarorlik, iqtisodiy oʻsish va siyosiy hamkorlik uchun keng imkoniyatlar eshigini ochadi.
Iqtisodiy-ijtimoiy hamda ekologik sohalardagi hamkorlik istiqbollari
Yevropa Ittifoqi Oʻzbekistonning asosiy savdo hamkorlaridan biri sanaladi. Chunki, Yevropa Ittifoqi 27 aʼzo davlatdan iborat, dunyodagi eng yirik yagona bozor hisoblanadi. U nafaqat iqtisodiy qudrat, balki huquqiy, texnokratik va ekologik standartlarni belgilaydigan global platforma sifatida ham tan olingan.
Oʻz navbatida, Oʻzbekistonning strategik joylashuvi ham YEI uchun Osiyo bozorlariga yoʻl ochuvchi muhim koʻprik hisoblanadi. Qolaversa, soʻnggi
8 yilda Oʻzbekiston faqat resurs yetkazib beruvchi emas, balki intellektual va iqtisodiy sherik boʻlishga tayyor boʻlgan davlat sifatida rivojlandi.
Bugun Oʻzbekiston va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlikda ijobiy tendensiyalar kuzatilmoqda. 2024-yilda Oʻzbekiston va Yevropa Ittifoqi davlatlari oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 6,4 milliard dollarga yetdi, bu oʻtgan yilga nisbatan 5,2 foizga koʻp. Mamlakatimizda Yevropa kapitali ishtirokidagi mingdan ortiq korxona faoliyat yuritmoqda, investitsiya loyihalari hajmi esa 30 milliard yevroga yetgan.
Mazkur haftada boʻlib oʻtadigan Samarqand sammiti doirasida savdo, sanoat, logistika, energetika sohalarida yangi loyihalar muhokama qilinadi. Bu orqali Yevropa mamlakatlaridan investitsiya jalb qilish uchun yangi platformalar yaratiladi. Qishloq xoʻjaligi, qayta tiklanuvchi energetika va raqamli iqtisod sohalaridagi hamkorlikka alohida eʼtibor qaratilishi kutilyapti.
Shuningdek, sammit transport va logistika infratuzilmasini yangilash, mintaqani tranzit xabga aylantirish yoʻlida qoʻllab-quvvatlash imkonini beradi. Kelgusida bu hamkorlik Toshkent – Samarqand – Turkmanboshi – Kavkaz – Yevropa yoʻnalishidagi transport koridorlari orqali Yevropa bilan bogʻlanish imkoniyati kengaytirishi ham mumkin.
Qolaversa, Samarqand sammiti Oʻzbekiston va mintaqada atrof-muhitni asrash hamda “yashil” loyihalarni kengaytirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Jumladan, Orol muammosi, suv resurslarini boshqarish, iqlim oʻzgarishiga moslashuv kabi masalalarda Yevropa tajribasi va mablagʻlari Oʻzbekiston uchun juda katta ahamiyatga ega. Sababi, bugungi kunda “yashil energetika” Yevropa Ittifoqi uchun ustuvor yoʻnalish, bu sohada Oʻzbekiston YEIdan grant va texnologiyalar jalb etishi mumkin.
Bugungi kunda Oʻzbekiston taʼlim va kadrlar almashinuvi sohasida ham YEIning yetakchi davlatlari bilan hamkorlik qilib kelmoqda. Hozirda Toshkent shahrida Italiyaning Turin politexnika universiteti, Germaniyaning Gyote instituti filiallari faoliyat koʻrsatmoqda. Qolaversa, Prezident Shavkat Mirziyoyevning mart oyida Fransiyaga qilgan tashrifi doirasida Oʻzbekiston-Fransiya universitetini tashkil etish toʻgʻrisida hukumatlararo bitim hamda fransuz tilini oʻqitishni kengaytirish toʻgʻrisida bayonnoma imzolangan edi.
Shu bois, taʼlim, fan va yoshlar siyosatini rivojlantirishda ham sammit doirasida samarali platformalar yaratish muhim sanaladi. Misol uchun Erasmus+, Horizon Europe kabi dasturlarda Oʻzbekiston ishtirokini kengaytirish, taʼlim va kadrlar tayyorlash, akademik almashinuvlar, til oʻrganish va innovatsion tadqiqotlar sohalarida YEI tajribasi shular jumlasidandir.
Xavfsizlik va mintaqaviy barqarorlik masalalaridagi hamkorlik
Bugunga kelib, Yevropa Ittifoqining mintaqaviy barqarorlik va xavfsizlik masalalardagi ishtiroki ham kengayib bormoqda. Bu soʻnggi yillardagi mintaqa davlatlari va rasmiy Bryussel oʻrtasidagi munosabatlar iliqlashuvi bilan bogʻliq.
Xususan, koʻp qirrali hamkorlik munosabatlarida Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlari manfaatlarini ham koʻproq hisobga olishi siyosat, xavfsizlik, savdo, sarmoyaviy va madaniy-gumanitar aloqalarda har tomonlama hamkorlikni sezilarli darajada faollashtirish imkonini bermoqda.
Yana bir muhim jihat Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlikning meʼyoriy-huquqiy bazasi ham mustahkamlanmoqda. Xususan, Bryussel soʻnggi yillarda Markaziy Osiyoning beshta davlati bilan Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik toʻgʻrisidagi bitimni imzolamoqda. Hozirga qadar Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Turkmaniston YEI bilan bunday shartnomalarni imzolagan boʻlsa, Tojikiston va Oʻzbekiston ushbu hujjatni imzolash boʻyicha ishlarni yakunlamoqda.
Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, Samarqand sammitida xavfsizlik va mintaqaviy barqarorlik masalalaridagi hamkorlik platformalarining yaratilishi, YEIning texnik koʻmagi va institutsional yordami sabab, Afgʻonistondagi vaziyat, terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashish masalalarida ijobiy natijalarga erishish mumkin.
Umuman olganda, Samarqand sammiti Oʻzbekiston uchun nafaqat diplomatik yutuq, balki iqtisodiy, ijtimoiy va ekologiya sohalarda ham rivojlanish drayveridir. Bu mamlakatning Yevropa bilan aloqalarini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqishi, xalqaro miqyosdagi nufuzini mustahkamlashi va xalq uchun amaliy foyda keltiradigan tashabbuslarga aylanishi mumkin.
Farrux Abduhamidov,
Demokratik jarayonlarni tahlil qilish markazi mutaxassisi,
Xalq deputatlari Arnasoy tuman Kengashi deputati